38
上德不德,是以有德;下德不失德,是以無德。上德無爲⽽無以<100>爲;下德無爲⽽有以爲。 上仁<101>爲之⽽無以爲;上義爲之⽽有以爲。上禮爲之⽽莫之應,則攘臂⽽扔之。 故失道⽽後德,失德⽽後仁,失仁⽽後義,失義⽽後禮。夫禮者,忠信之薄,⽽亂之⾸。前識者道之華,⽽愚之始。是以⼤丈夫處其厚, 不居其薄,處其實,不居其華。故去彼取此。 Thượng đức bất đức, thị dĩ hữu đức; hạ đức bất thất đức, thị dĩ vô đức. Thượng đức vô vi nhi vô dĩ vi; hạ đức vô vi nhi hữu dĩ vi. Thượng nhân vi đưa ra nhi vô dĩ vi; thượng nghĩa vi đưa ra nhi hữu dĩ vi. Thượng lễ vi chi nhi mạc đưa ra ứng, tắc nhương tí nhi tuy nhiên chi. TRA CỨU THẦN SỐ HỌC ONLINE
coi Đường Đời, Sự Nghiệp, Tình Duyên, Vận Mệnh, những Năm Đỉnh Cao Cuộc Đời...kỹ thuật khám phá phiên bản thân qua các con số - Pythagoras (Pitago)
39
昔之得⼀者:天得⼀以清,地得⼀以寧,神得⼀以靈,⾕得⼀以盈, 萬物得⼀以⽣,侯王得⼀以爲天下貞。其致之。 天無以清將恐裂,地無以寧將恐廢,神無以靈將恐歇,⾕無以盈將恐竭,萬物無以⽣將恐滅,侯王無以貴⾼將恐蹶。 故貴以賤爲本,⾼以下爲基。是以侯王⾃謂孤,寡,不穀。此⾮以賤爲本邪?⾮歟?故⾄譽無譽,不欲琭琭如⽟,珞珞如⽯。 Tích bỏ ra đắc tốt nhất giả: thiên đắc tuyệt nhất dĩ thanh, địa đắc nhất dĩ ninh, thần đắc tốt nhất dĩ linh, cốc đắc độc nhất vô nhị dĩ doanh, vạn thứ đắc tốt nhất dĩ sinh, hầu vương vãi đắc duy nhất dĩ vi trần giới trinh. Kì trí chi. Thiên vô dĩ thanh tương to liệt, địa vô dĩ ninh tương mập phế, thần vô dĩ linh tương khủng yết<103>, ly vô dĩ doanh tương lớn kiệt, vạn thứ vô dĩ sinh tương khủng diệt, hầu vương vãi vô dĩ quí cao tương bự quyết. Núm quí dĩ một thể vi bản, cao dĩ hạ vi cơ. Thị dĩ hầu vương từ vị cô, quả, bất cốc. Demo phi dĩ nhân thể vi phiên bản dả? Phi dư? cầm trí dự vô dự, bất dục lục lục như ngọc, lạc lạc như thạch. Đây là phần nhiều vật xưa cơ được đạo: trời được đạo mà trong, khu đất được đạo nhưng mà yên, thần được đạo mà linh, khe ngòi được đạo mà lại đầy, vạn vật được đạo nhưng mà sinh, vua chúa được đạo mà lại làm chuẩn chỉnh tắc mang đến thiên hạ. Các cái đó đa số nhờ đạo nhưng được vậy.Bạn đang xem: Bản dịch đạo đức kinh
Nếu trời không trong thì sẽ vỡ, đất không im thì vẫn lở, thần không linh sẽ tan mất, khe ngòi ko đầy thì đang cạn, vạn đồ dùng không sinh thì vẫn diệt, vua chúa không cao quí thì sẽ mất ngôi. Sang đem hèn có tác dụng gốc, cao rước thấp làm nền. Cho nên vì vậy vua chúa new tự xưng là “côi cút” (cô), “ít đức” (quả), “không tốt” (bất cốc) <đều là hồ hết lời khiêm tốn>. Như vậy, chẳng cần là lấy hèn làm cho gốc đấy ư? chưa hẳn vậy chăng? cho nên vì vậy không được khen tức là được lời khen cao quí nhất. Không ý muốn được quí như ngọc, bị lúc như sỏi. Chữ nhất (một) vào câu đầu cũng chính là chữ nhất trong: “thánh nhân bão nhất”, chương 22, trỏ đạo. Tía chữ “kì trí chi” làm việc cuối đoạn đầu, có bạn ngỡ là lời chú thích của bạn sau. Nhì chữ “bất cốc” trong khúc cuối, có tín đồ dịch là “không xứng đáng ăn”. Từ Hải không gồm nghĩa đó. Câu cuối, nhị chữ “lục lục”, và 2 chữ “lạc lạc” có người hiểu là đẹp nhất đẽ, hoặc ít; với xấu xí hoặc nhiều. Đại khái cũng là mẫu nghĩa đáng quí, xứng đáng khinh. Câu đó có bạn dịch là: không muốn được quí như ngọc mà hy vọng bị coi thường như sỏi, rước lẽ rằng như vậy hợp với ý: “sang rước hèn có tác dụng gốc” sống trên. Dịch như chúng tôi thì tức là không mong mỏi được tín đồ ta khen nhưng mà cũng không trở nên người ta chê.40
反者道之動,弱者道之⽤。天下萬物⽣於有,有⽣於無。 Phản trả đạo bỏ ra động, nhược đưa đạo chi dụng. Thiên địa vạn vật dụng sinh ư hữu, hữu sinh ư vô. Luật quản lý của đạo là trở lại ban sơ41
上⼠聞道,勤⽽⾏之;中⼠聞道,若存若亡;下⼠聞道,⼤笑之。不笑,不⾜以爲道。 故建⾔有之:明道若昧,進道若退,夷道若纇;上德若⾕,⼤⽩若辱,廣德若不⾜,建德若偷,質德若渝。 ⼤⽅無隅,⼤器晚成,⼤⾳希聲;⼤象無形,道隱無名。夫唯道,善貸且成。 Thượng sĩ văn đạo, buộc phải nhi hành chi; trung sĩ văn đạo, nhược tồn nhược vong; hạ sĩ văn đạo, đại tiếu chi. Bất tiếu, bất túc dĩ vi đạo. Núm kiến ngôn hữu chi: minh đạo nhược muội, tiến đạo nhược thối, di đạo nhược lỗi; thượng đức nhược cốc, đại bạch nhược nhục, quảng đức nhược bất túc, loài kiến đức nhược thâu; hóa học đức nhược du. Đại phương vô ngung, đại khí vãn thành, đại âm hi thanh; đại tượng vô hình, đạo ẩn vô danh. Phù duy đạo, thiện thải thả thành. Bậc thượng sĩthì gắng sức thi hành; kẻ đều đều nghe đạo thì nửa tin nửa ngờ; kẻ mờ ám nghe đạo thì mỉm cười rộ. Nếu không cười thì đạo đâu còn là một đạo nữa.
42
道⽣⼀,⼀⽣⼆,⼆⽣三,三⽣萬物。萬物負陰⽽抱陽,中氣以爲和。 ⼈之所惡,唯孤,寡,不穀。⽽王公以爲稱。故,物或損之⽽益,或益之⽽損。 ⼈之所敎,我亦敎之,梁强者不得其死,吾將以爲敎⽗。 Đạo sinh nhất, nhất sinh nhị, nhị sinh tam, tam sinh vạn vật. Vạn đồ gia dụng phụ âm nhi bão dương, trùng khí dĩ vi hòa. Nhân chi sở ố, duy “cô”, “quả”, “bất cốc”. Nhi vương vãi công dĩ vi xưng. Cố, đồ hoặc tổn chi nhi ích, hoặc ích bỏ ra nhi tổn. Nhân chi sở giáo, xẻ diệc giáo chi, lương cường mang bất đắc kì tử, ngô tương dĩ vi giáo phụ. Đạo hiện ra một, một sinh ra hai, hai hình thành ba, tía sinh vạn vật. Vạn vật đầy đủ cõng âm mà lại ôm dương, điều hòa bằng khí trùng hư. Điều mà, mọi tín đồ ghét là “côi cút”, “ít đức”, “không tốt”, vậy mà các vương công dùng số đông tiếng đó nhằm tự xưng. Cho nên vì vậy vật có khi bớt đi và lại là thêm lên, có khi thêm lên nhưng hóa ra bớt đi. Có một lời mà fan xưa dạy, ni tôi cũng dùng để làm dạy lại, là “cường bạo thì đang bất đắc kì tử”. Tôi mang đến lời đó là lời khuyên chủ yếu. Câu đầu mọi cá nhân hiểu một cách: Đạo là “không”, “không” xuất hiện “có”, vậy “một” đó là “có”; hoặc đạo là vô cực, vô cực sinh thái xanh cực, “một” sẽ là thái cực. Đạo là tổng nguyên lí, lí sinh khí, vậy một chính là khí. hai thì ai ai cũng hiểu là âm và dương. Còn ba thì là 1 trong những thứ khí do âm, dương giao nhau mà sinh ra chăng? giỏi là cái nguyên lí nó khiến cho âm, dương hòa với nhau? gồm nhà chỉ dịch là “ba” thôi, không giảng gì cả. Vũ Đồng bảo: một, hai, tía trỏ sản phẩm tự. Đạo hiện ra cái trước tiên là khí dương, khí dương đó sinh ra dòng thứ hai là khí âm, khí âm này có mặt khí thứ tía là trùng hỏng để cân bằng âm, dương. Vạn thiết bị cõng âm mà lại ôm dương cần hiểu là quay sườn lưng lại với âm mà nhắm đến dương, do dương công ty sinh, âm công ty sát? Hay nên làm hiểu là vạn vật đều có phần âm cùng phần dương? Đoạn sản phẩm hai: gồm khi sút đi mà lại là thêm lên, tức như trường hợp các vương công khiêm tốn tự xưng là “côi cút”, “ít đức”, “không tốt” và lại được tôn kính thêm. Đoạn cuối, câu “lương cường giả bất đắc kì tử”, những nhà chú giải bảo là lời khuyên tự khắc lên lưng người bằng đồng nguyên khối (kim nhân) đời Chu. Họ nên để ý: cả cuốn Đạo Đức khiếp chỉ có chương này là nói tới âm, dương.43
天下之⾄柔馳騁天下之⾄堅。無有⼊無間。吾是以知無爲之有益。不 ⾔之敎,無爲之益,天下希及之。 Thiên hạ bỏ ra chí nhu trì sính thiên hạ đưa ra chí kiên. Vô hữu nhập vô gian. Ngô thị dĩ tri vô vi bỏ ra hữu ích. Bất ngôn bỏ ra giáo, vô vi chi ích, dương gian hi cập chi. Trong thiên hạ, loại cực mềm thì tương khắc được loại cực cứng44
名與⾝孰親?⾝與貨孰多?得與亡孰病?是故甚愛必⼤費,多藏必厚 亡。 知⾜不辱,知⽌不殆,可以⾧久。 Danh dữ thân thục thân? Thân dữ hóa thục đa? Đắc dữ vong thục bệnh? Thị ráng thậm ái tất đại phí, đa tàng tất hậu vong. Tri túc bất nhục, tri chỉ bất đãi, khả dĩ trường cửu. Danh giờ đồng hồ với sinh mệnh cái nào quí? Sinh mệnh với của cải chiếc nào quan tiền trọng? Được danh lợi cơ mà mất sinh mệnh, loại nào hại? vì thế ham danh thừa thì buộc phải hao tổn nhiều, chứa của cải các thì mất mát nhiều. Biết chũm nào là đầy đủ (tri túc) thì ko nhục, biết dịp nào nên xong xuôi thì không nguy mà hoàn toàn có thể sống lâu được. Chương này khuyên bọn họ “khinh vật dụng quí sinh” như Dương Chu. Tri túc là thể hiện thái độ chung của rất nhiều các triết nhân Trung Hoa, nói theo một cách khác của dân tộc nước trung hoa nữa. Nó là đk cốt yếu của hạnh phúc. Họ nhớ mọi châm ngôn: Tri túc tiện túc, đãi túc hà thời túc? (Biết cố gắng nào là đủ thì sẽ thấy đủ, chờ cho bao gồm đủ thì bao giờ mới đủ) và “Nhân dục vô nhai, hồi đầu thị ngạn” (Lòng dục của nhỏ người không tồn tại bờ bến, tuy vậy nếu quan sát lại phía sau mình thì đó là bờ bến đấy).45
⼤成若缺,其⽤不弊;⼤盈若沖,其⽤不窮;⼤直若屈,⼤巧若拙, ⼤辯若訥。 靜勝躁,寒勝熱,清靜爲天下正。 Đại thành nhược khuyết, kì dụng bất tệ; đại doanh nhược xung, kì dụng bất cùng; đại trực nhược khuất, đại xảo nhược chuyết, đại biện nhược nột. Tĩnh chiến thắng táo, hàn chiến hạ nhiệt, tĩnh mịch vi cõi tục chính. Cái gì trọn vẹn thì dường như khiếm khuyết mà công dụng lại không bao giờ hết; vật gì cực đầy thì bên cạnh đó hư không mà công dụng lại vô cùng; cực thẳng thì hình như cong, rất khéo thì ngoài ra vụng, ăn uống nói rất khéo thì hình như ấp úng. Tĩnh chiến thắng động, lạnh chiến thắng nóng, thanh u46
天下有道,卻⾛⾺以糞;天下無道,戎⾺⽣於郊。 禍莫⼤於不知⾜,咎莫⼤於欲得。故知⾜之⾜,常⾜矣。 trần gian hữu đạo, khước tẩu mã dĩ phẩn; trần gian vô đạo, nhung mã sinh ư giao. Họa mạc đại ư bất tri túc, cữu mạc đại ư dục đắc. Cầm tri túc chi túc, thường xuyên túc hĩ. Thiên hạ có đạo47
不出⼾,知天下,不窺牖,⾒天道。其出彌遠,其知彌少。是以聖⼈不⾏⽽知,不⾒⽽名,無爲⽽成。 Bất xuất hộ, tri thiên hạ, bất khuy dũ, con kiến thiên đạo. Kì xuất di viễn, kì tri di thiểu. Thị dĩ thánh nhân bất hành nhi tri; bất kiến nhi danh; bất vi nhi thành. Không ra khỏi cửa mà hiểu rằng48
爲學⽇益,爲道⽇損。損之又損,以⾄於無爲。無爲⽽無不爲。取天下常以無事,及其有事,不⾜以取天下。 Vi học tập nhật ích, vi đạo nhật tổn. Tổn chi hựu tổn, dĩ chí ư vô vi. Vô vi nhi vô bất vi. Thủ người đời thường dĩ vô sự, cập kì hữu sự, bất túc dĩ thủ thiên hạ. Theo họcthì mỗi ngày một tăng; theo đạo thì hàng ngày một giảm. Giảm rồi lại giảm cho tới mức vô vi, không làm. Không làm nhưng không gì là không làm. Trị thiên hạ thì nên vô vi, còn như hữu vi thì ko trị được thiên hạ.
49
聖⼈無常⼼,以百姓⼼爲⼼。善者吾善之,不善者吾亦善之,德善。信者吾信之,不信者吾亦信之,德信。 聖⼈在天下,歙歙焉,爲天下,渾其⼼。百姓皆注其⽿⽬,聖⼈皆孩之。 Thánh nhân vô thường xuyên tâm, dĩ bách tính trọng tâm vi tâm. Thiện đưa ngô thiện chi, bất thiện mang ngô diệc thiện chi, đức thiện. Tín giả ngô tín chi, bất tín trả ngô diệc tín chi, đức tín. Thánh nhân trên thiên hạ, hấp hấp yên, vi thiên hạ, hồn kì tâm. Bách tính giai chú kì nhĩ mục, thánh nhân giai hài chi. Thánh nhân không có thành kiến, lấy lòng thiên hạ làm cho lòng mình. Thánh nhân giỏi với bạn tốt, tốt cả với những người dân không tốt, dựa vào vậy mà mọi tín đồ đều thế ra tốt; tin tín đồ đáng tin nhưng mà tin cả người không xứng đáng tin, nhờ vào vậy nhưng mọi người đều hoá ra đáng tin. Thánh nhân sống trong cõi tục thì vô tư vô dục, trị thiên hạ thì nhằm lòng mình hồn nhiên. Trăm họ đều chăm chú nghe quan sát thánh nhân, thánh nhân đông đảo coi chúng ta như nhỏ trẻ. Chữ đức trong đức thiện, đức tín, đề nghị hiểu là đắc 得 (được) do hai chữ kia đọc giống nhau. Có fan dịch “đức thiện”, “đức tín” là: bởi vậy thánh nhân tất cả lòng tốt, tất cả đức tín. Đoạn bên dưới rất khó khăn hiểu. Nhị chữ hấp hấp nếu dịch là thu rút như làm việc chương 36 thì không xuôi. Cho nên vì vậy nhiều nhà bỏ không dịch, tất cả nhà dịch là: (thánh nhân làm cho thiên hạ) sợ, sợ đề xuất co rút lại chăng? chúng tôi gượng dịch theo Dư Bồi Lâm là vô tư vô dục. Câu cuối: “bách tính giai chú kì nhĩ mục”, có tín đồ hiểu là trăm họ để ý nhìn, lắng tai nghe thánh nhân, như đê mê như ngốc.50
出⽣⼊死,⽣之徒⼗有三,死之徒⼗有三,⼈之⽣,動之死地,亦⼗有三。 夫何故?以其⽣⽣之厚。蓋聞善攝⽣者,陸⾏不遇兕虎,⼊軍不被兵甲。兕無所投其⾓,虎無所措其⽖,兵無所容其刃。夫何故?以其無死地。 Xuất sinh nhập tử. Sinh đưa ra đồ thập hữu tam, tử bỏ ra đồ thập hữu tam, nhân chi sinh, động chi tử địa, diệc thập hữu tam. Phù hà cố? Dĩ kì sinh sinh bỏ ra hậu. Cái văn thiện nhiếp sinh giả, lục hành bất ngộ huỷ hổ, nhập quân bất bị binh giáp. Huỷ vô sở đầu kì giác, hổ vô sở thố kì trảo; binh vô sở dung<104> kì nhẫn<105>. Phù hà cố? Dĩ kì vô tử địa. Chương này xét đến phép chăm sóc sinh, ý nghĩa sâu sắc có địa điểm rất tối, khiến ra tương đối nhiều cách giải thích. Tư chữ đầu: “Xuất sinh nhập tử”, rất có thể hiểu là: sinh thì điện thoại tư vấn là ra, chết thì gọi là vô; hoặc thành lập gọi là sống, vô đất gọi là chết; hoặc: từ đạo cơ mà ra hotline là sống, vào51
道⽣之,德畜之,物形之,勢成之。是以萬物莫不尊道⽽貴德。道之尊,德之貴,夫莫之命⽽常⾃然。 故道⽣之,德畜之,⾧之,育之<110>,亭之,毒之,養之,覆之。⽣ ⽽不有,爲⽽不恃,⾧⽽不宰。是謂⽞德。 Đạo sinh chi, đức súc chi, vật dụng hình chi, nỗ lực thành chi. Thị dĩ vạn đồ dùng mạc bất tôn đạo nhi quí đức. Đạo bỏ ra tôn, đức đưa ra quí, phù mạc chi mệnh nhi thường tự nhiên. Cố đạo sinh chi, đức súc chi, truởng chi, dục chi, đình chi, độc chi, chăm sóc chi, phú chi. Sinh nhi bất hữu; vi nhi bất thị; trưởng nhi bất tể. Thị vị huyền đức. Đạo hình thành vạn thiết bị52
天下有始,以爲天下母。既得其母,以知其⼦,既知其⼦,復守其母,沒⾝不殆。 塞其兌,閉<111>其⾨,終⾝不勤;開其兌,濟其事,終⾝不救。 ⾒⼩⽈明,守柔⽈强。⽤其光,復歸其明,無遺⾝殃。是爲習常。Thiên hạ hữu thuỷ, dĩ vi trần gian mẫu. Kí đắc kì mẫu, dĩ tri kì tử, kí tri kì tử, phúc thủ kì mẫu, một thân bất đãi. Tắc kì đoài, bế kì môn, tầm thường thân bất cần; khai kì đoài, tế kì sự, bình thường thân bất cứu. Kiến tiểu viết minh; thủ nhu viết cường. Dụng kì quang, phục qui kì minh, vô di thân ương. Thị vi tập thường. Vạn đồ gia dụng có nguồn gốc (đạo), xuất phát đó là bà mẹ của vạn vật. Nắm được chị emlà biết bé; đã hiểu rằng con và lại giữ được bà mẹ thì trong cả đời ko nguy. Ngăn hết những lối
53
使我介然有知,⾏於⼤道,惟施是畏。⼤道甚夷⽽民好徑。 朝甚除,⽥甚蕪,倉甚虚;服⽂綵,帶利劍,厭飮⾷,財貨有餘,是謂盗夸,⾮道也哉! Sử bổ giới nhiên hữu tri, hành ư đại đạo, duy thi thị uý. Đại đạo thậm di nhi dân hiếu kính. Triều thậm trừ, điền thậm vu, sương<112> thậm hư; phục văn thái, đái<113> lợi kiếm, yếm ẩm thực, tài hoá hữu dư, thị vị đạo khoa, phi đạo dã tai! Nếu ta đột nhiên hiểu biết thì ta đi theo con phố lớn, chỉ sợ tuyến đường tà. Đường to thật bằng phẳng, cơ mà ta lại thích bé đường nhỏ quanh co.Xem thêm: Bột Mì Tinh Có Phải Là Bột Năng Không ? Phân Biệt Bột Năng Với Các Loại Bột Phổ Biến
Triều đình thiệt ô uế, đồng ruộng thật hoang vu, kho lẫm thật trống rỗng; mà họ bận áo gấm thêu, đeo kiếm sắc, siêu thị chán mứa, của nả thừa thãi. Như vậy là trộm giật chứ đâu chỉ là vừa lòng đạo! Câu đầu: giới nhiên các tín đồ hiểu là “một chút”, lại sở hữu người hiểu là “vững vàng”. - Chữ thi tức là chữ 迆 phát âm là di (hay đà), tức là tà. Đoạn sau, chữ trừ, có bạn hiểu là lộng lẫy, sạch sẽ sẽ. Chữ khoa có người hiểu là khoe khoang, nói láo. Vương vãi Tiên Thận cho vì thế là vô nghĩa; đề nghị đổi là vu 竽 (ống sáo). Vào một cuộc hoà tấu, tiếng sáo nổi lên rồi các tiếng không giống hoạ theo; do đó đạo vu là kẻ đứng đầu đạo tặc. Giọng chương này gay gắt không thua kém giọng mang tử khi diện chê những vua chúa là đại bất nghĩa, xứng đáng trăm tội chết, với giọng của táo tợn tử khi bạo dạn mắng hầu như ông vua làm cho loài thú ăn uống thịt dân (vì nuôi ngựa chiến cho mập làm cho dân đói), nên cửa hàng chúng tôi ngờ rằng không hẳn lời Lão tử nhưng của tín đồ đời sau viết.